Çeltik Kök Yanıklığı (Pyricularia oryzae): Belirtileri, Nedenleri ve Etkili Mücadele Yöntemleri

Çeltik Kök Yanıklığı Nedir?

Çeltik kök yanıklığı, bilimsel adıyla Pyricularia oryzae, çeltik bitkisinde büyük ekonomik kayıplara neden olan bir mantar hastalığıdır. Özellikle nemli ve sıcak iklimlerde hızla yayılan bu hastalık, Türkiye’deki çeltik üretim bölgelerinde sıkça görülmektedir.
Bitkinin hem yaprak, sap, kın hem de salkım kısımlarını etkileyen bu hastalık, ağır enfeksiyon durumlarında ürünün tamamen kaybedilmesine yol açabilir.

Hastalığın Görünümü ve Belirtileri

Çeltik yanıklığı genellikle baklava dilimi şeklinde, iki ucu sivri, ortası gri-bej ve çevresi kahverengi-kırmızı lekelerle kendini belli eder. Bu lekeler yapraklarda başlar ve zamanla sap ve salkımlara kadar yayılır.

En belirgin belirtiler şunlardır:

• Yapraklarda uzun, elips şeklinde lekeler oluşur.
• Lekelerin orta kısmı gri, kenarları kırmızımsı kahverengidir.
• Hastalık ilerledikçe yapraklar kurur ve bitki fotosentez yapamaz.
• Şiddetli enfeksiyon durumunda bitki tamamen kuruyabilir.
• Enfekte salkımlar beyazımsı görünür ve taneler dolmaz.

Bu belirtiler genellikle yüksek nem ve sıcaklık koşullarında daha hızlı gelişir. Özellikle %85 üzeri nem ve 25-30°C sıcaklık hastalık için en uygun ortamı oluşturur.

Hastalığın Oluşma Nedenleri

Çeltik kök yanıklığı, hem çevresel hem de tarımsal hatalardan kaynaklanabilir. İşte hastalığın en önemli nedenleri:

• 🌫️ Uzun süreli nemli hava (%85 ve üzeri)
• 🌾 Aşırı azotlu gübre kullanımı
• 🌱 Geç veya sık ekim yapılması
• ☀️ Sıcaklığın uzun süre 25-30°C’nin üzerinde seyretmesi
• 💧 Soğuk sulama suyu kullanımı

Bu faktörlerin bir araya gelmesi, mantarın bitki dokularına kolayca yerleşmesine ve hızla yayılmasına neden olur.

Çeltik Kök Yanıklığı Nerelerde Görülür?

Hastalık en çok Marmara, Karadeniz ve Trakya bölgelerinde, özellikle yoğun çeltik tarımı yapılan alanlarda görülmektedir.
Sulama suyunun yetersiz sirkülasyon gösterdiği, taban suyu yüksek ve hava akımı zayıf tarlalar hastalık açısından risk altındadır.
Ayrıca budama veya drenaj uygulaması yapılmayan tarlalarda hastalık daha hızlı ilerler.

Hastalığın Zararları

Çeltik kök yanıklığı bitkide hem doğrudan hem dolaylı olarak zarar oluşturur.

• Yaprakların erken kuruması nedeniyle fotosentez yetersizliği oluşur.
• Boş taneler artar, verim %50’ye kadar düşebilir.
• Şiddetli salgın durumlarında ürün tamamen kaybedilebilir.
• Kök sistemi zayıflar ve bitki su alımını gerçekleştiremez.

Bu nedenle çeltik üreticilerinin erken teşhis ve doğru mücadele yöntemleriyle hastalığı kontrol altına alması büyük önem taşır.

Kültürel Mücadele Yöntemleri

Çeltik kök yanıklığıyla mücadelede doğru tarımsal uygulamalar ilk adımdır. Kimyasal ilaçlamaya gerek kalmadan hastalığın etkisi azaltılabilir.

Kültürel önlemler şunlardır:

• 🧬 Dayanıklı çeltik çeşitleri tercih edilmelidir.
• 🌾 Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalıdır. Bitkinin ihtiyacına göre dengeli gübreleme yapılmalıdır.
• 🌱 Sık ve geç ekim yapılmamalıdır. Bitkiler arasında hava sirkülasyonu sağlanmalıdır.
• 💧 Soğuk su yerine ılık sulama suyu kullanılmalıdır.
• 🌾 Tohumlar ekim öncesi mutlaka ilaçlanmalıdır.
• 🚜 Ekim nöbeti uygulanmalıdır. Her yıl aynı tarlaya çeltik ekilmesi hastalığın artmasına neden olur.
• 🌿 Hasat sonrası bitki artıklarının toplanarak yakılması veya toprağa gömülmesi gerekir.

Bu önlemler, hastalığın tarlada kalıcı hale gelmesini önler ve bir sonraki yıl için riskleri azaltır.

Kimyasal Mücadele

Eğer kültürel önlemler yetersiz kalmışsa, kimyasal mücadele kaçınılmaz hale gelir.
Tohum ilaçlamasında fungisit (mantar ilacı) kullanımı, hastalığın erken döneminde büyük fayda sağlar.

• Ekim öncesinde, tohumlar triazol veya strobilurin etkili ilaçlarla ilaçlanmalıdır.
• İlaçlamanın etkin olması için etiket talimatlarına uyulmalıdır.
• Bitkide ilk yanıklık belirtileri görüldüğünde yeşil aksam ilaçlaması da uygulanabilir.

Bu yöntem, hastalığın üst yapraklara ve başaklara geçişini engeller.
İlaçlamanın yanı sıra, tarlanın hava almasını sağlamak ve fazla nemi önlemek de etkilidir.

Çeltik Üreticilerine Öneriler

• Tarla hazırlığı sırasında drenaj kanalları açılmalı, su birikintileri önlenmelidir.
• Azotlu gübre yerine potasyum ağırlıklı gübreleme tercih edilebilir.
• Ekim zamanı, bölgesel iklim koşullarına göre belirlenmelidir.
• Tarla kontrolleri düzenli yapılmalı, erken teşhis için yapraklar sık sık gözlemlenmelidir.

Ayrıca, benzer fungal hastalıklar hakkında bilgi almak için Buğdayda Septorya Yaprak Lekesi ve Kahverengi Pas Hastalığı makalelerine de göz atabilirsiniz.

Sık Sorulan Sorular

1. Çeltik kök yanıklığı neden olur?
Genellikle yüksek nem, aşırı azotlu gübreleme ve sıcak hava koşulları hastalığın ortaya çıkmasına neden olur.

2. Hastalık verimi ne kadar düşürür?
Ağır bulaşmalarda ürünün tamamı kaybedilebilir, genellikle %40-50 verim düşüklüğü görülür.

3. Çeltik kök yanıklığına karşı doğal çözüm var mı?
Dayanıklı çeşit kullanımı, dengeli gübreleme ve drenaj uygulamaları en etkili doğal yöntemlerdir.

4. Hastalık diğer bitkilere bulaşır mı?
Hastalık çeltik türüne özeldir, diğer tahıllarda genellikle görülmez.

Sonuç

Çeltik kök yanıklığı (Pyricularia oryzae), pirinç üretimini tehdit eden en ciddi fungal hastalıklardan biridir. Ancak doğru kültürel önlemler, dayanıklı çeşit seçimi ve tohum ilaçlaması sayesinde hastalık büyük oranda kontrol altına alınabilir.
Üreticilerin tarlalarını düzenli gözlemlemeleri, çevresel koşulları takip etmeleri ve bilinçli mücadele yöntemleri uygulamaları sürdürülebilir üretim için gereklidir.