Pancar Nematodu (Heterodera schachtii) Nedir? Etkileri ve Mücadele Yöntemleri

Pancar Nematodu Nedir?

Pancar nematodu (Heterodera schachtii), şeker pancarı bitkisinin kök bölgesine yerleşerek beslenen, mikroskobik boyutta bir toprak zararlısıdır. Bu nematod türü, özellikle kök hücrelerinden beslenir ve zamanla bitkinin gelişimini durdurarak ciddi ürün kayıplarına yol açar. Şeker pancarı dışında, turp, hardal, lahana, brokoli ve karnabahar gibi bitkilerde de zarara neden olabilir. Türkiye’nin birçok tarım bölgesinde görülen bu zararlı, özellikle Ankara, Eskişehir ve Konya gibi şeker pancarı üretim alanlarında yaygındır.

Pancar Nematodunun Yaşam Döngüsü

Pancar nematodu kist şeklinde toprağa bırakılan yumurtalarla çoğalır. Bu kistler, nemli ve ılık toprak koşullarında uzun süre canlı kalabilir. Topraktaki nematod larvaları uygun konukçu bitki bulduğunda köklere girerek beslenmeye başlar. Bu süreçte bitkinin su ve besin alımı azalır. Köklerde şişkinlik, zayıflık ve kahverengileşme görülür. Bitki gelişemez ve yapraklar sarararak erken kurur. Uygun şartlar altında bir yılda birkaç döl verebilir.

Zarar Belirtileri

• Bitkiler bodur kalır ve gelişimi yavaşlar
• Yapraklarda sararma ve solma görülür
• Köklerde küçük şişkinlikler ve nekrozlar oluşur
• Tarlada düzensiz büyüme ve verim düşüşü gözlenir

Yoğun bulaşmalarda, pancar köklerinin şekli bozulur ve şeker oranı ciddi şekilde azalır. Bu durum, şeker fabrikalarındaki verim ve kaliteyi de doğrudan etkiler.

Pancar Nematodunun Yayılışı

Heterodera schachtii genellikle bulaşık toprak, fide, sulama suyu veya tarım makineleri aracılığıyla yayılır. Bu nedenle üreticilerin toprak hijyenine dikkat etmesi gerekir. Nematodlar özellikle 20-25°C sıcaklıkta aktif hale gelir. Aşırı sulama ve sık ekim yapılan alanlarda popülasyon artışı daha hızlı olur.

Tuzak Bitkilerle Nematod Mücadelesi

Nematod popülasyonunu azaltmada en etkili yöntemlerden biri tuzak bitki ekimidir. Şeker Enstitüsü tarafından yapılan uzun dönemli araştırmalarda, yağlık turp (Raphanus sativus var. oleifera, Adagio çeşidi) ve akhardal (Sinapis alba, Maxi çeşidi) bitkilerinin pancar nematoduna karşı etkili olduğu belirlenmiştir.

Bu bitkiler nematodları köklerine çeker ancak gelişimini tamamlamalarına izin vermez. Böylece nematodlar çoğalamaz ve popülasyon önemli ölçüde azalır.

Ekim Zamanı ve Uygulama Şekli

• İlkbahar ekimi: Nisan ayı başında yapılmalıdır
• Sonbahar ekimi: Eylül ayı başı uygundur
• Sıra arası mesafe: 20-25 cm olmalıdır
• Ekim derinliği: 1,5-2 cm
• Ekim normu:
  • Yağlık turp için 2,5 kg/da
  • Akhardal için 2-2,5 kg/da

Yapılan denemelere göre, yağlık turp ve akhardal ekiminden sonra nematod popülasyonunun %75 ila %94 oranında azaldığı tespit edilmiştir. Bu oran, nadasa bırakılan alanlarda bile daha düşüktür.

Şeker Pancarında Verim Artışı

Tuzak bitki ekimi yapılan alanlarda, sonraki yıl ekilen şeker pancarının kök ve şeker verimi belirgin biçimde artmıştır. Bu, hem toprağın dinlendirilmeden korunmasını hem de çevre dostu üretimi destekler. Ayrıca kimyasal ilaç kullanımının azaltılmasıyla, toprak biyolojik yapısı korunur.

Daha fazla bilgi için şeker pancarı yetiştiriciliği konulu makalemizi de inceleyebilirsin.

Doğal ve Entegre Mücadele Yöntemleri

Pancar nematodu ile mücadelede kimyasal ilaçlar etkili olsa da çevreye ve toprağa zarar verebilir. Bu nedenle entegre mücadele yöntemleri tercih edilmelidir:

• Dayanıklı çeşitlerin seçilmesi
• Tuzak bitki rotasyonu yapılması
• Bulaşık alanlarda tarım aletlerinin dezenfekte edilmesi
• Toprak solarizasyonu (güneşleme yöntemi) uygulanması
• Organik gübrelerle toprağın biyolojik aktivitesinin artırılması

Ayrıca, doğal biyolojik ajanlar olan bazı mantar ve bakteriler de nematod yumurtalarını parazitleyerek yok edebilir. Bu tür doğal çözümler, sürdürülebilir tarım için oldukça değerlidir.

Pancar Nematodunun Kontrolünde Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Her ekim sezonu öncesi toprak analizi yaptırılmalıdır.
• Aynı alana üst üste şeker pancarı ekiminden kaçınılmalıdır.
• Tuzak bitkilerden elde edilen yeşil aksam toprakta bırakılmamalı, sürülerek karıştırılmalıdır.
• Tarla kenarlarında yabancı ot kontrolü yapılmalıdır.

Bu önlemler, pancar nematodu yoğunluğunu azaltarak sonraki yıllarda verim artışı sağlar.

Sonuç

Pancar nematodu (Heterodera schachtii), Türkiye’de şeker pancarı üretiminde önemli ekonomik kayıplara neden olan bir zararlıdır. Kimyasal ilaçlara başvurmadan önce yağlık turp ve akhardal gibi tuzak bitkilerle yapılan doğal mücadele yöntemleri, çevre dostu ve sürdürülebilir bir çözüm sunar. Tarımsal bilinçlenme ve doğru ekim planlamasıyla nematod zararları büyük ölçüde önlenebilir.

Sık Sorulan Sorular

Pancar nematodu nasıl yayılır?
Toprak, sulama suyu, bulaşık tarım aletleri veya fide ile yayılır.

Tuzak bitkiler neden etkilidir?
Nematodları köklerine çeker ancak üremelerini engelleyerek popülasyonu azaltır.

Pancar nematodu tamamen yok edilebilir mi?
Tamamen yok edilmesi zor olsa da doğru uygulamalarla yoğunluğu minimuma indirilebilir.

Hangi bitkiler nematodla savaşta etkilidir?
Yağlık turp, akhardal, bazı yaban turpları ve nematodlara dayanıklı şeker pancarı çeşitleri etkilidir.