Yedi Uyur (Glis glis) Nedir? Özellikleri, Yaşam Alanı ve Davranışları

Yedi Uyur Nedir?

Yedi uyur (Glis glis), memeliler sınıfına ait, kemiriciler takımının Gliridae familyasından gelen bir türdür. Fındık faresinin en iri üyesi olarak bilinir. Bilimsel adı Glis glis olan bu tür, tarih boyunca hem yiyecek hem de kürk kaynağı olarak kullanılmıştır. Orta Çağ dönemlerinde özellikle Slovenya’da protein kaynağı olarak avlanan yedi uyurlar, Romalı askerler için de değerli bir besin ve çerezdi. Romalılar bu hayvanları cevizlerle birlikte kavanozlarda besler, seferlerinde yanlarında taşırdı. Bu nedenle İngilizcede “edible dormouse” yani “yenilebilir fındık faresi” olarak da adlandırılmıştır.

Yaban hayatında yaşayan diğer kemirgen türlerini tanımak için Haşarat kategorimizi ziyaret edebilirsiniz.

Habitatı ve Yaşam Alanları

Yedi uyurlar nemli ve yaprak döken geniş ormanlarda yaşamayı tercih eder. Fındık, böğürtlen ve ceviz ağaçlarının bulunduğu bölgelerde sıkça rastlanır. Genellikle ormanlık alanlar, meyve bahçeleri, dağ etekleri, sık çalılıklar, tavan araları ve ahırlar yaşam alanları arasındadır. Kırsal bölgelerdeki ambarlarda, hatta mağaralarda bile barınabilirler. Ağaçların arasında çevik bir şekilde dolaşan yedi uyurlar, genellikle fındık bitkisinin yoğun olduğu alanlarda yaşamlarını sürdürür.

Yedi Uyurun Yayılışı

Bu tür Avrupa’nın güney ve orta bölgelerinde yaygındır. Türkiye’de Trakya, Bolu, Bursa ve Karadeniz kıyılarında yaşar. Ayrıca Rusya’nın bazı bölgelerinde ve Asya kıtasında da bulunur. İngiltere’ye ise 1900’lü yıllarda Macaristan’dan getirilmiştir ve zamanla ülkenin güney kesimlerinde yayılmıştır. Günümüzde İngiltere’de nüfusu kontrol altına alınmıştır ve bazı bölgelerde koruma altındadır.

Beslenme Özellikleri

Yedi uyur, omnivor yani hepçil bir canlıdır. Besinleri arasında kök, yaprak, tomurcuk, ceviz, palamut, böcek, kuş yumurtası ve küçük kuşlar bulunur. Zaman zaman leşle de beslenebilir. Özellikle yaz sonunda ve sonbahar başında oldukça iştahlıdır. Kış uykusuna yatmadan önce yoğun şekilde beslenerek vücudunda yağ depolar. Normalde 100–200 gram ağırlığında olan yedi uyurlar, uyku öncesi dönemde 300 grama kadar çıkabilir. Meyve ağaçlarına ve üzüm bağlarına zarar verebilecek kadar güçlü bir iştaha sahiptirler.

Biyolojik Özellikleri

Yedi uyurlar ortalama 7 yıl kadar yaşar. Gövde uzunlukları 14–20 cm, ağırlıkları 50–250 gram arasında değişir. Arka ayak izi 3×2,5 cm, ön ayak izi 2×2 cm boyutlarındadır. Hamilelik süresi 29–32 gün sürer. Fındık faresinin bu iri türü, gri-kahverengi kürkü ve kalın kuyruğuyla dikkat çeker. Kürkü kısa, sık ve yumuşaktır. Gözlerinin etrafında koyu halkalar bulunur. Bacaklarının dış kısmında koyu renkli şeritler vardır. Vücudunun alt kısmı beyaz veya sarımsıdır. Görünüş olarak sincaba benzer fakat kuyruğunu düz tutmasıyla ayrılır.

Ön ayaklarında 4 işlevsel tırnaklı parmak, arka ayaklarında ise 5 parmak bulunur. Arka ayak parmaklarının bir kısmı kaynaşmış gibidir. Bu yapı, tırmanma konusunda olağanüstü bir kabiliyet sağlar. Ağaç gövdelerinde ve dallarda kolayca hareket edebilir.

Göç Davranışı

Yedi uyurlar göç etmezler. Ancak yaşadıkları bölgelerde rahatsız edildiklerinde topluca yer değiştirebilirler. Genellikle kendi yaşam alanlarında kalırlar. Çevresel koşullara karşı oldukça hassastırlar ve habitat değişikliklerinden kolayca etkilenirler.

Popülasyon Durumu

Yedi uyurların nüfusu Avrupa’da bazı bölgelerde azalma eğilimindedir. İngiltere, Hollanda, Almanya ve Danimarka’da yaşam alanlarının daralması nedeniyle popülasyon düşmektedir. Buna karşın Litvanya gibi uygun habitatların bulunduğu ülkelerde nüfus dengelidir. Ortalama olarak hektarda 10 bireyin yaşadığı alanlar sağlıklı ekosistem göstergesidir. Nüfus düşüşünün başlıca nedeni habitat tahribatı, geçmişte yoğun avlanmaları ve evcil hayvan olarak tutulmalarıdır.
Doğal düşmanları arasında insanlar, tilkiler, porsuklar ve yırtıcı kuşlar yer alır. İngiltere’de eskiden zararlı olarak görülürken bugün avlanması lisansa bağlıdır.

Davranış ve Yaşam Şekli

Yedi uyurlar esas olarak gece aktif canlılardır. Gündüzleri genellikle ağaç kovuklarında, kaya çatlaklarında veya samanlık gibi kapalı alanlarda gizlenirler. Ağaçlarda oldukça çeviktirler ve 7 ila 10 metre arasında atlayabildikleri gözlemlenmiştir. Görme, işitme, koku alma ve dokunma duyuları oldukça gelişmiştir.
Her bireyin belirli bir yaşam alanı vardır ve bu alan kokusuyla işaretlenir. Üreme mevsiminde kendi bölgesinde diğer bireylerle sert kavgalar yapabilir.

Soğuk havalar başladığında 1–2 metre uzunluğunda ve 15–60 cm derinliğinde tüneller kazarak kış uykusuna yatarlar. Bazen çürümüş ağaç köklerinin altında, samanlıklarda veya arı kovanlarında da uyurlar. Aynı dişinin yavruları genellikle 7–8 bireylik gruplar halinde birlikte uyur. Kış uykusu sırasında vücut sıcaklığı normalin %2’sine kadar düşer. Kasım ayından Mayıs ayına kadar, yaklaşık 7 ay boyunca uyurlar.

Üreme ve Yavrulama

Dişiler genellikle Haziran-Ekim ayları arasında çiftleşir ve bir batında 4–6 yavru doğurur. Bazen bu sayı 12’ye kadar çıkabilir. Yeni doğan yavrular 1–2 gram ağırlığındadır. Gözleri kapalı doğarlar ve 3 hafta içinde görmeye başlarlar. 5–6 hafta sonra sütten kesilerek bağımsız hale gelirler. 1–2 yıl içinde üreme olgunluğuna ulaşırlar.
Erkekler çiftleşmeden sonra dişiyi terk eder. Dişiler ise toprak üstünde veya ağaç kovuklarında daha önce terk edilmiş yuvaları düzenleyerek yavrularını burada büyütür. Yuvaların genellikle birden fazla girişi vardır ve bazen toprağın altına kadar uzanır.

Yerel Adları ve Sesleri

Yedi uyur, Türkiye’de farklı bölgelerde çeşitli isimlerle bilinir. Karabük ve Safranbolu çevresinde “Çökelez”, Giresun’da “Çağaloz”, Kocaeli’nde “Ağaç çakalı” olarak anılır. Ayrıca “Tombul fındık faresi” ve “Küçük çinçilla” isimleriyle de bilinir.
Çıkardıkları sesler genellikle hırıltılı nefes alma, homurdanma ve yayıktan çıkan çırpma sesine benzeyen tonlardadır. Bu seslerle hem iletişim kurar hem de bölgesini işaretler.

Sık Sorulan Sorular

Yedi uyur neden bu ismi almıştır?
Uzun süren kış uykusu nedeniyle “yedi ay uyuyan” anlamına gelen bu isim verilmiştir.

Yedi uyur zararlı mıdır?
Doğada faydalı bir türdür ancak meyve bahçelerinde ve üzüm bağlarında yoğunlaştığında ekonomik zararlara yol açabilir.

Yedi uyurlar hangi bölgelerde yaşar?
Türkiye’de özellikle Trakya, Bolu, Bursa ve Karadeniz kıyılarında görülür.

Yedi uyur koruma altında mı?
Bazı Avrupa ülkelerinde koruma altındadır. İngiltere’de avlanması lisanslı şekilde yapılmaktadır.

Sonuç Yedi Uyur

Yedi uyur (Glis glis), hem biyolojik çeşitliliğin korunması açısından önemli hem de ekosistemin dengesinde rol oynayan bir türdür. Doğadaki zararsız davranışları, sadece yaşam alanlarının insan müdahalesiyle kesiştiği yerlerde problem oluşturabilir. Bu nedenle yedi uyurların yaşam alanlarını korumak, doğanın doğal dengesini sürdürmek açısından büyük önem taşır.