Pas Hastalığı (Puccinia spp.) Nedir?

Pas hastalığı, Puccinia cinsi mantarların neden olduğu, özellikle marul, fasulye ve diğer sebze bitkilerinde yaygın olarak görülen bir fungal hastalıktır. Bu hastalık, yapraklarda sarıdan turuncuya dönen lekeler ve arka yüzeyde püstül benzeri oluşumlarla kendini gösterir. Uygun çevre koşullarında hızla yayılan bu hastalık, verim kayıplarına neden olur. Pas mantarları, genellikle nemli iklimlerde ve yetersiz havalanan alanlarda daha aktif hale gelir.

Hastalık etmenleri arasında Puccinia dioicae, Puccinia opizii, Puccinia peranathis ve Puccinia hieracii gibi türler bulunur. Bu mantarlar dünya genelinde birçok bölgede tespit edilmiştir. Avrupa, Avustralya ve Akdeniz ülkelerinde özellikle marul bitkilerinde ciddi zararlara yol açmaktadır.

Bu konumuzu da inceleyebilirsiniz: Ceviz Antraknozu Nedir?

Pas Hastalığının Belirtileri

Pas hastalığının en belirgin belirtisi yapraklarda oluşan sarı, turuncu veya açık kahverengi lekelerdir. Lekelerin tam arka yüzeyinde sarı renkte püstüller meydana gelir. Bu püstüller olgunlaştığında patlar ve içerisindeki spor partikülleri etrafa yayılır. Bu durum hastalığın diğer bitkilere bulaşmasını kolaylaştırır.

Hastalığın ileri dönemlerinde yaprak yüzeyi solgunlaşır, fotosentez yetersizliği başlar ve bitki erken dönemde kurumaya yüz tutar. Şiddetli enfeksiyonlarda yaprakların tamamı dökülebilir. Bu da ürün kalitesinde ve miktarında ciddi kayıplara yol açar.

Pas hastalığı yalnızca yapraklarda değil, uygun koşullar oluştuğunda sap, dal ve meyve yüzeyinde de görülmektedir. Özellikle marul, fasulye ve börülce gibi hassas türlerde hastalık tüm bitkiyi etkisi altına alabilir.

Hastalık Etmeninin Yaşam Döngüsü

Puccinia türleri genellikle yaşam döngülerini bir veya iki farklı bitki üzerinde tamamlar.

• Puccinia dioicae ve Puccinia opizii, yaşam döngülerinin bir kısmını Carex türü yabani otlar üzerinde geçirir.
• Puccinia peranathis ve Puccinia hieracii ise tüm yaşam döngülerini tek konukçu üzerinde tamamlayabilmektedir.

Bu durum, hastalığın kontrol altına alınmasını zorlaştırır. Çünkü konukçu bitki türlerinin çevrede bulunması, enfeksiyonun her yıl yeniden başlamasına neden olur.

Pas Hastalığının Görüldüğü Bitkiler

Pas hastalığı çok sayıda bitki türünü etkileyebilir. En sık görüldüğü bitkiler:

• Marul
• Fasulye
• Börülce
• Lima fasulyesi
• Yabani ot türleri (Carex sp. gibi)

Bu bitkiler dışında, uygun koşullar sağlandığında diğer sebze ve süs bitkilerinde de enfeksiyon görülebilir.

Pas Hastalığı ile Kültürel Mücadele Yöntemleri

Pas hastalığı ile mücadelenin en etkili yollarından biri kültürel önlemlerdir. Bu yöntemlerle hastalık etmeni azaltılabilir ve bulaşma riski düşürülür.

1. Bitki artıkları yok edilmelidir.
Hasat sonrası tarlada kalan enfekte bitki kalıntıları derin sürülerek toprağın altına gömülmelidir. Bu sayede mantar sporlarının kış aylarını geçirmesi engellenir.

2. Yabancı ot kontrolü yapılmalıdır.
Pas etmenleri genellikle Carex gibi yabani otlarda da barınabilir. Bu nedenle tarlada ve çevresinde yabancı ot temizliği düzenli olarak yapılmalıdır.

3. Ürün rotasyonu uygulanmalıdır.
Aynı alanda yıllarca aynı bitkinin yetiştirilmesi hastalık riskini artırır. Marul, fasulye gibi bitkiler yerine birkaç yıl boyunca farklı bitkiler yetiştirilmelidir.

4. Dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.
Pas hastalığına dayanıklı varyeteler tercih edilerek enfeksiyon oranı büyük ölçüde azaltılabilir.

5. Sağlıklı üretim materyali kullanılmalıdır.
Tohum ve fide temininde hastalıksız, güvenilir kaynaklar tercih edilmelidir.

Kimyasal Mücadele Yöntemleri

Pas hastalığı kimyasal ilaçlamayla da kontrol altına alınabilir. Enfeksiyonun erken evrelerinde müdahale edilmesi oldukça önemlidir.

İlk hastalık belirtisi görüldüğünde, uygun mantar ilaçlarıyla yapraklar kaplanmalıdır. Uygulama haftalık aralıklarla 2 ila 4 kez tekrarlanabilir. Hastalık şiddetli seyrediyorsa, ilaçlama sayısı artırılabilir.

Ancak kimyasal mücadelede dikkat edilmesi gereken en önemli konu, doğru ilaç seçimi ve uygulama zamanıdır. İlaçlama sabah erken saatlerde veya akşam serinliğinde yapılmalı, yaprak yüzeyinin tamamen kaplanmasına özen gösterilmelidir.

Bitkilerde Pas Hastalığından Korunmanın Doğal Yolları

Bazı üreticiler pas hastalığıyla mücadelede doğal yöntemlere de başvurmaktadır. Özellikle bitkisel karışımlar ve şifalı bitkiler kullanılarak bitki direncinin artırılması mümkündür.

• Isırgan otu suyu veya sarımsak ekstraktı gibi doğal çözümler bitki yüzeyinde koruyucu bir tabaka oluşturabilir.
• Ayrıca toprağın besin dengesi korunmalı, fazla azot kullanımından kaçınılmalıdır.

Bu tür önlemlerle hem çevre dostu bir yaklaşım benimsenir hem de kimyasal kalıntı riski ortadan kaldırılır.

Sık Sorulan Sorular

Pas hastalığı neden olur?
Pas hastalığı, Puccinia cinsi mantarların neden olduğu bir enfeksiyondur. Nemli ortamlar, sık dikim ve yetersiz havalanma hastalığın ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

Pas hastalığı insan sağlığı için zararlı mı?
Hayır. Pas mantarları sadece bitkileri etkiler, insan sağlığına doğrudan zarar vermez.

Pas hastalığı doğal yöntemlerle kontrol altına alınabilir mi?
Evet. Bitki artıkları temizliği, doğal bitki ekstraktları ve dayanıklı türlerin kullanımıyla hastalığın etkisi azaltılabilir.

Pas hastalığı en çok hangi bölgelerde görülür?
Genellikle nemli ve ılıman iklim bölgelerinde yaygındır. Türkiye’de özellikle Ege ve Marmara bölgelerinde marul ve fasulye üretim alanlarında görülmektedir.