Kardeşlenme ile Tepe Yaprağı Arasındaki Devre Hastalığı (Rhizoctonia cerealis)

Rhizoctonia cerealis, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda kök boğazı çürüklüğüne neden olan önemli bir mantar etmenidir. Özellikle kardeşlenme ile tepe yaprağı arasındaki gelişim döneminde etkili olan bu hastalık, verim kaybı ve bitki ölümleriyle sonuçlanabilir.
Bu hastalık, nemli ve serin iklim koşullarında daha sık görülür ve ülkemizde özellikle İç Anadolu, Marmara ve Trakya bölgelerinde yaygındır.

Bu konumuzu da inceleyebilirsiniz: Kök Çürüklüğü (Armillaria mellea) Nedir?

Hastalık Etmeni: Rhizoctonia cerealis

Rhizoctonia cerealis, toprak kökenli bir mantardır. Toprakta uzun süre canlı kalabilen sklerot adı verilen dayanıklı yapılarla hayatta kalır. Bu sklerotlar, uygun koşullar oluştuğunda çimlenerek kök bölgesine geçer ve enfeksiyonu başlatır.
Hastalık genellikle bitkinin kardeşlenme devresinde ortaya çıkar ve tepe yaprağı oluşumuna kadar etkisini sürdürür. Enfeksiyon kök boğazından başlayarak gövdeye doğru ilerler.

Hastalık Belirtileri

Rhizoctonia cerealis enfeksiyonu, bitkinin toprakla temas eden kısmında kahverengi lezyonlar şeklinde başlar. Bu lekeler daha sonra genişler ve gövdeyi çepeçevre sarar.

Belirgin belirtiler şunlardır:

• Kök boğazında ve sapın alt kısmında kahverengimsi veya koyu renkli çürüme alanları
• Yapraklarda solgunluk ve erken sararma
• Bitkinin gelişiminde yavaşlama, boy kısalması
• Başakların tam dolmaması ve boş tanelerin artması

Hastalığın en kritik dönemi kardeşlenme sonrasında, tepe yaprağı oluşmadan önceki gelişim safhasıdır. Bu dönemde bitkinin besin ve su iletimi engellenir, böylece bitki gelişimi ciddi biçimde zarar görür.

Hastalık Gelişimini Etkileyen Faktörler

Rhizoctonia cerealis hastalığının ortaya çıkması çevresel koşullarla yakından ilişkilidir.
En uygun gelişme koşulları:

• Toprak sıcaklığı: 15–20 °C
• Yüksek nem oranı: %80 ve üzeri
• Ağır ve su tutan toprak yapısı
• Dengesiz gübreleme, özellikle fazla azot kullanımı

Bu koşullar altında mantar hızla çoğalır ve bitki kök sistemini sararak çürütür.

Kardeşlenme Döneminde Hastalığın Etkisi

Kardeşlenme dönemi, tahıl bitkilerinde kök ve gövde sisteminin güçlendiği kritik bir dönemdir. Rhizoctonia cerealis bu dönemde kök boğazına yerleşerek bitkinin su iletimini keser.
Bu da tepe yaprağına kadar olan büyüme evresinde zayıf, solgun ve cansız bitkiler oluşmasına neden olur. Şiddetli enfeksiyonlarda kardeş sürgünlerin bir kısmı tamamen kurur.

Bu dönemde enfekte olan bitkiler, başak bağlasa bile taneler genellikle boş kalır. Bu durum, özellikle verim kaybını artıran en önemli faktördür.

Kültürel Mücadele Yöntemleri

Kardeşlenme ile tepe yaprağı arasındaki devrede görülen Rhizoctonia cerealis enfeksiyonuna karşı kültürel önlemler oldukça etkilidir.

1. Ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Tahılların aynı tarlada üst üste ekilmesi hastalığın birikmesine neden olur. 2–3 yıl boyunca baklagiller veya farklı ürünler yetiştirmek enfeksiyonu azaltır.

2. Tohum yatağı iyi hazırlanmalıdır.
Ağır, sıkışık ve drenajı zayıf topraklarda mantar hızla gelişir. İyi bir toprak hazırlığı ve düzenli havalanma, hastalığın önüne geçer.

3. Dengeli gübreleme yapılmalıdır.
Aşırı azotlu gübreler bitkiyi hassas hale getirir. Bunun yerine fosfor ve potasyum oranı dengeli olan gübreler tercih edilmelidir.

4. Enfekte bitki artıkları imha edilmelidir.
Hasat sonrası tarlada kalan hastalıklı kök ve sap kalıntıları derin sürülerek toprağa gömülmeli veya imha edilmelidir.

5. Dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.
Bazı buğday ve arpa çeşitleri Rhizoctonia cerealis’e karşı dayanıklıdır. Bu çeşitlerin kullanımı enfeksiyon riskini düşürür.

Kimyasal Mücadele Yöntemleri

Kimyasal mücadele genellikle tohum ilaçlaması şeklinde yapılır. Çünkü Rhizoctonia cerealis enfeksiyonu çoğunlukla kök bölgesinden başladığı için, tohumun yüzeyi koruma altına alınmalıdır.

Tohumlar ekimden önce uygun fungisitlerle kaplanır. Bu işlem, hem toprak kaynaklı patojenlerin etkisini azaltır hem de fide döneminde koruma sağlar.

Ayrıca, erken dönemde hastalık belirtisi görülürse bitki gelişim düzenleyicileri ve koruyucu mantar ilaçları uygulanabilir. Ancak bu ilaçlamalar profesyonel kontrol altında yapılmalıdır.

Şifalı Bitkilerle Doğal Önlemler

Bazı şifalı bitkiler Rhizoctonia cerealis gibi mantar hastalıklarının yayılımını azaltmada yardımcı olabilir.

• Sarımsak suyu, antifungal özelliği sayesinde toprakta mantar yoğunluğunu düşürür.
• Isırgan otu ekstresi, bitkinin bağışıklığını güçlendirir.
• Civanperçemi çayı, doğal bir koruyucu olarak yaprak yüzeyine uygulanabilir.

Bu doğal yöntemler kimyasal ilaçlamaya destek amaçlı kullanılabilir, çevre dostu bir üretim sağlar.

Sık Sorulan Sorular

Kardeşlenme ile tepe yaprağı devresi nedir?
Bu dönem, tahıllarda kök ve gövdenin hızla geliştiği, başak öncesi büyüme evresidir. Rhizoctonia cerealis bu dönemde bitkiyi enfekte eder.

Rhizoctonia cerealis sadece buğdayda mı görülür?
Hayır, arpa, çavdar ve yulaf gibi diğer tahıllarda da görülmektedir.

Hastalık nasıl yayılır?
Toprakta bulunan sklerot yapılarıyla veya enfekte bitki kalıntılarıyla bulaşır. Uygun sıcaklık ve nem koşullarında hızla yayılır.

Doğal yöntemlerle hastalık kontrol edilebilir mi?
Evet, bitki artıkları temizliği, şifalı bitkilerle yapılan doğal karışımlar ve dengeli gübreleme hastalığın etkisini azaltabilir.