Sarı Pas (Puccinia striiformis) Nedir?

Sarı pas, buğday başta olmak üzere birçok tahıl bitkisinde ciddi verim kayıplarına neden olan bir mantar hastalığıdır. Bilimsel adı Puccinia striiformis olan bu hastalık, özellikle serin ve nemli ilkbahar aylarında hızla yayılır. Çiftçiler arasında “çizgi pası” olarak da bilinir. Bu isim, yaprak üzerinde makine dikişine benzer sarı renkli püstüller oluşturmasından gelir. Türkiye’nin özellikle Karadeniz, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde sıkça görülmektedir.

Sarı pas hastalığı, uygun çevresel koşullar oluştuğunda kısa sürede tüm tarlaya yayılabilir ve buğday verimini %60’a kadar düşürebilir. Bu nedenle, erken teşhis ve doğru mücadele yöntemleri oldukça önemlidir.

Sarı Pasın Belirtileri

Bu hastalık genellikle ilkbahar aylarında, hava sıcaklığının 10–15°C (optimum 11°C) olduğu dönemlerde görülmeye başlar. İlk belirtiler yaprakların üst yüzeyinde ortaya çıkar.

Hastalığın tipik belirtisi, sarı veya turuncu renkte, sıralar halinde dizilmiş küçük püstüllerdir. Bu püstüller içinde milyonlarca spor bulunur ve rüzgarla taşınarak yeni bitkileri enfekte eder. Zamanla püstüller birleşir, yaprak yüzeyi sararır ve bitkinin fotosentez yapma kapasitesi azalır.

Ağır enfeksiyonlarda pas sadece yapraklarda değil, sap ve başaklarda da görülür. Bu durumda, bitki dokusu zayıflar ve tahıl tanelerinin dolması engellenir.

Hastalığın Yaşam Döngüsü

Sarı pas etmeni Puccinia striiformis, çok yıllık bir yaşam döngüsüne sahiptir. Kışı, enfekte olmuş bitki artıklarında ya da gönüllü buğday fidelerinde geçirir. İlkbaharda sıcaklıklar yükselip nem arttığında, püstüller içerisindeki yazlık sporlar (uredosporlar) rüzgarla taşınarak yeni bitkilere bulaşır.

Bu sporlar yaprak yüzeyine tutunur, uygun nem oranı sağlandığında çimlenir ve bitki dokusuna girer. Sezon ilerledikçe yeni püstüller oluşur ve hastalık hızla yayılır. Mevsim sonuna doğru, yazlık sporların yerini siyah renkli kışlık sporlar (teliosporlar) alır. Bu sporlar, sonbahar ve kış aylarında bitki artıklarında canlı kalarak bir sonraki sezona geçiş sağlar.

Sarı Pasın Görülme Şartları

Sarı pasın görülmesinde sıcaklık ve nem en önemli iki faktördür.

• 10–15°C arasındaki sıcaklıklar hastalık için en uygun ortamı sağlar.
• Uzun süreli nemli hava, çiğ veya yağmur, sporların çimlenmesini kolaylaştırır.
• Hava sıcaklığının ani düşüşleri ve sisli günler, enfeksiyon hızını artırır.

Özellikle yüksek rakımlı bölgelerde, ilkbahar geç donlarının ardından görülen ılık ve nemli dönemler, sarı pas için en riskli zamanlardır.

Zarar Şekli

Sarı pas hastalığı, buğdayın en önemli fungal hastalıklarından biridir. Yapraklarda oluşan püstüller bitkinin fotosentez yüzeyini daraltır. Bunun sonucunda, bitki zayıflar, taneler küçülür ve verim önemli ölçüde düşer.

Şiddetli enfeksiyonlarda yapraklar kurur, başaklar erken olgunlaşır ve dane ağırlığı azalır. Başak kavuzları ve kılçıklarda da pas görüldüğünde, ürün kalitesi düşer.

Ayrıca, bu hastalık sadece buğdayla sınırlı kalmaz; arpa, tritikale ve çavdar gibi diğer tahıllarda da zarara neden olabilir.

Sarı Pasla Mücadele Yöntemleri

1. Kültürel Mücadele
Hastalığın yayılmasını önlemenin en etkili yollarından biri kültürel tedbirlerdir.

• Dayanıklı buğday çeşitleri kullanılmalıdır.
• Enfekte olmuş tarlalardaki bitki artıklarının yok edilmesi gerekir.
• Aynı bölgede sürekli buğday ekiminden kaçınılmalı, ekim nöbeti uygulanmalıdır.
• Ekim zamanı bölgeye uygun şekilde planlanmalıdır.

Bu yöntemler, patojenin yaşam döngüsünü kesintiye uğratarak yayılmasını azaltır.

2. Biyolojik Mücadele
Doğal düşman mantar ve bakterilerin kullanımı, sarı pas kontrolünde etkili olabilir. Ayrıca, doğada zararlı sporları baskılayan faydalı mikroorganizmaların korunması önemlidir.

3. Kimyasal Mücadele
Eğer hastalık erken dönemde tespit edilirse, fungisit uygulaması yapılabilir. Özellikle propikonazol, tebukonazol ve azoksistrobin etken maddeli ilaçlar, sarı pasın ilerlemesini durdurabilir.
İlaçlama genellikle ilk püstül görüldüğünde veya başaklanma öncesi dönemde yapılmalıdır.

Kimyasal mücadelede dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, hastalığın yoğunluğunu ve hava koşullarını doğru değerlendirmektir.

Sarı Pasın Ekonomik Önemi

Sarı pas, Türkiye’de özellikle buğday üretiminin yoğun olduğu illerde büyük ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Hastalığın yaygın olduğu yıllarda verim kayıpları %60’a kadar çıkabilir. Bu nedenle, çiftçilerin hastalığı yakından takip etmesi ve zamanında müdahale etmesi büyük önem taşır.

Ayrıca, erken teşhis için tarla kontrollerinin düzenli yapılması gerekir. Bu konuda daha fazla bilgi için Buğday Zararlıları ve Korunma Yöntemleri sayfasını inceleyebilirsiniz.

Sarı Pas ve İklim Değişikliği

İklim değişikliği, sarı pasın görülme sıklığını doğrudan etkilemektedir. Artan nem ve ani sıcaklık değişimleri, hastalığın görülme olasılığını artırır. Bu nedenle, gelecekte hastalığın daha geniş coğrafi alanlarda yayılması beklenmektedir.

Bu durum, dayanıklı buğday çeşitlerinin geliştirilmesi ve biyoteknolojik yöntemlerin uygulanmasını zorunlu kılmaktadır.

Sık Sorulan Sorular

Sarı pas hangi bitkilerde görülür?
En çok buğdayda görülür, ancak arpa, çavdar ve tritikale gibi tahıllarda da zarara yol açabilir.

Sarı pas nasıl önlenir?
Dayanıklı çeşitlerin kullanımı, uygun ekim zamanı ve bitki artıklarının imhası ile hastalık kontrol altına alınabilir.

Sarı pasla mücadelede hangi ilaçlar etkilidir?
Propikonazol, tebukonazol ve azoksistrobin içeren fungisitler etkilidir. Ancak ilaçlama zamanlaması doğru yapılmalıdır.

Sarı pas bulaşır mı?
Evet, rüzgarla taşınan sporlar sayesinde hızla yayılır. Bu nedenle komşu tarlalarda da aynı anda görülmesi mümkündür.

Sonuç

Sarı pas (Puccinia striiformis) tahıl üretiminde önemli bir tehdit oluşturan fungal hastalıklardan biridir. Uygun iklim koşullarında hızla yayılır ve ciddi verim kayıplarına neden olur. Bu yüzden, çiftçilerin düzenli tarla kontrolleri yapması, hastalık belirtilerini erken fark etmesi ve uygun mücadele yöntemlerini uygulaması gerekir.

Doğal dengeyi koruyarak, kimyasal ilaç kullanımını minimumda tutmak hem çevre hem de insan sağlığı açısından oldukça önemlidir. Sarı pas hakkında daha fazla bilgi almak için Tarla Zararlıları kategorimizi ziyaret edebilirsiniz.