Çökerten (Pythium spp) Nedir?

Çökerten hastalığı, özellikle fide döneminde bitkilere ciddi zarar veren, toprak kökenli bir mantar hastalığıdır. Etmeni Pythium spp. olarak bilinen su küfü grubuna ait bir patojendir. Bu mantar, şeker pancarı, kabakgiller, çilek, biber, pamuk, fasulye ve çim bitkileri gibi çok geniş bir konukçu yelpazesine sahiptir. Nemli topraklarda hızla çoğalır ve sıcak iklim koşullarında daha agresif hale gelir. Özellikle seralarda üretim yapan çiftçiler için büyük ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

Pythium spp., toprakta uzun süre canlı kalabilen dayanıklı sporlar oluşturur. Bu sporlar uygun nem ve sıcaklık koşullarında çimlenerek bitki köklerine ve genç fidelerin gövde altı dokularına saldırır. Sonuç olarak bitkiler topraktan su ve besin alamaz hale gelir, hızla solup devrilir.

Bu nedenle çökerten hastalığı, fide dönemindeki en tehlikeli bitki hastalıklarından biri olarak kabul edilir. Özellikle şifalı bitkiler yetiştiriciliğinde, tohumdan itibaren sağlıklı bir üretim ortamı sağlanması oldukça önemlidir.

Kök Boğazı Yanıklığı (Phoma betae) Hastalığı ve Etkili Mücadele Yöntemleri

Pythium spp.’nin Genel Özellikleri

Pythium spp., dünya genelinde yaygın olarak görülen bir mantar türüdür. 27–34 °C arasındaki sıcaklıkları sever ve nemli topraklarda kolayca çoğalır. Bu nedenle, özellikle seralar gibi nemli ortamlarda ciddi sorunlara yol açar.

Fungus toprakta oospor, hif ve sporangia şeklinde uzun süre canlı kalabilir. Bu dayanıklı yapılar sayesinde yıllarca toprağın içinde varlığını sürdürebilir. Oosporlar, uygun koşullarda doğrudan çimlenerek bitkilere enfekte olabilir veya hareketli zoosporlar üreterek yayılım gösterebilir.

Zoosporlar bitki köklerine temas ettiklerinde kısa sürede enfeksiyon başlatır. Özellikle yeni çimlenmiş fidelerde kök ve kök boğazı çürüklüklerine neden olarak bitkinin gelişimini durdurur.

Çökerten Hastalığının Belirtileri

Fidelerde Görülen Belirtiler

Çökertenin ilk belirtileri genellikle çimlenme döneminde ortaya çıkar. Tohumlar ya çimlenemez ya da zayıf çimlenme gösterir. Çimlenme sonrası fideler aniden solup devrilir. Gövdenin toprakla temas eden kısmı suyla ıslanmış gibi görünür ve kısa sürede kahverengileşerek çürür.

Fidelerin su kaybı hızla artar ve dokular yumuşar. Eğer enfeksiyon gövdeyi tamamen sararsa, bitki toprağa yatıp ölür. Bu dönemde hastalık çok hızlı yayılır ve kısa sürede tüm fide yatağını etkileyebilir.

Yetişkin Bitkilerde Belirtiler

Olgun bitkilerde çökerten, daha çok kök ve kök boğazı çürüklüğü şeklinde görülür. Bitkiler yeterli su ve besin alamadığı için yapraklarda solgunluk, sararma ve gelişme geriliği meydana gelir. Özellikle şeker pancarı ve kabakgiller bu duruma oldukça duyarlıdır.

Toprak seviyesindeki gövde kısmında koyu renkli çökük lekeler oluşur. Bu lekeler gövdeyi tamamen sardığında bitki su iletimini kaybeder. Eğer hastalık ilerlemezse, lekeler kuruyabilir ve bitki yeniden canlanabilir. Ancak genellikle bu durum kalıcı bir zayıflığa yol açar.

Farklı Bitkilerde Çökerten Etkisi

Çim Bitkilerinde

Pythium yanıklığı olarak da bilinen bu hastalık, çim alanlarda hızlı bir şekilde yayılır. Başlangıçta küçük kahverengi lekeler halinde görülürken kısa sürede geniş alanları etkiler. Çim yüzeyinde pamuksu beyaz mantar tabakası fark edilebilir. Bu durum, özellikle spor sahaları ve park çimleri için ciddi bir tehdit oluşturur.

Kabakgillerde

Kabak, salatalık ve karpuz gibi bitkilerde meyve yüzeyine temas eden kısımlarda suyla ıslanmış bölgeler oluşur. Bu bölgeler kısa sürede çürür ve yüzeyde beyaz mantar miseli gelişir. Nemli hava koşullarında bu belirtiler hızla yayılır ve meyveler pazar değerini kaybeder.

Şeker Pancarı ve Diğer Kök Bitkilerinde

Şeker pancarında kök çürüklüğü en belirgin belirtidir. Yapraklar solgunlaşır, alt yapraklar erken sararır. Kök yüzeyinde siyah renkli nekrotik alanlar oluşur. Enfeksiyon ilerledikçe ana kök tamamen çürüyebilir. Bu da ürün kaybının yanı sıra sekonder mantarların gelişimine zemin hazırlar.

Pythium spp. Hastalığına Karşı Mücadele Yöntemleri

Kültürel Mücadele

Çökerten hastalığından korunmanın en etkili yolu, kültürel önlemleri doğru şekilde uygulamaktır.

• Hastalıklı topraklarda üretimden kaçınılmalı, toprak dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
• Tohum ve fidelerin hastalıklardan ari olmasına özen gösterilmelidir.
• Fazla sulamadan kaçınılmalı, drenaj sistemi iyi olan topraklar tercih edilmelidir.
• Bitkiler sık dikilmemeli, hava sirkülasyonu sağlanmalıdır.
• Seralarda kullanılan saksılar, aletler ve ortamlar her ekim öncesi temizlenmelidir.
• Hastalıklı bitki artıkları topraktan uzaklaştırılmalı ve imha edilmelidir.
• Bitkiler yaralanmamalı, güçlü gelişim için yeterli besin desteği sağlanmalıdır.

Bu yöntemler sayesinde çökerten etmeninin yayılması büyük oranda engellenebilir. Ayrıca şifalı bitkiler yetiştiriciliğinde bu önlemler, ürünlerin daha sağlıklı ve dayanıklı olmasına yardımcı olur.

Kimyasal Mücadele

Kültürel önlemlere rağmen hastalık devam ederse, uygun fungisit uygulamaları yapılabilir. Ancak kimyasal mücadelede doğru doz, zamanlama ve ürün seçimi çok önemlidir. Rastgele yapılan uygulamalar toprağın mikrobiyal dengesini bozabilir. Bu nedenle tarım danışmanlarından destek almak faydalıdır.

Sık Sorulan Sorular

1. Çökerten hastalığı hangi bitkilerde görülür?

Çökerten hastalığı en çok şeker pancarı, kabakgiller, çilek, biber, pamuk, fasulye ve çim bitkilerinde görülür. Ancak uygun koşullar oluştuğunda birçok farklı bitki türünü de etkileyebilir.

2. Çökerten neden olur?

Çökertenin ana nedeni toprakta bulunan Pythium spp. mantarıdır. Yüksek nem, aşırı sulama ve kötü drenaj koşulları hastalığın ortaya çıkmasına neden olur.

3. Çökerten nasıl önlenir?

Sağlıklı tohum kullanmak, iyi drenaj sağlamak, bitkiler arasında hava akışı oluşturmak ve toprağı temiz tutmak hastalığın önlenmesinde etkilidir.

4. Pythium spp. hangi sıcaklıkta gelişir?

Bu mantar türü 27–34 °C sıcaklık aralığında en hızlı şekilde çoğalır. Bu nedenle sıcak ve nemli iklimler çökerten için en uygun ortamlardır.

Sonuç

Çökerten hastalığı (Pythium spp.), fidelerden olgun bitkilere kadar birçok türde büyük zararlara yol açan önemli bir toprak kökenli hastalıktır. Erken teşhis ve doğru kültürel önlemler alınmadığında ürün kaybı kaçınılmaz hale gelir. Bu nedenle üreticilerin özellikle nemli topraklarda dikkatli olması, düzenli gözlem yapması ve sağlıklı üretim materyali kullanması gerekir.

Çökertene karşı alınacak basit ama etkili önlemler, hem ürün verimini artırır hem de bitkiler, şifalı bitkiler ve bitki hastalıkları alanlarında sağlıklı üretimin temelini oluşturur.