Kapalı Rastık (Ustilago hordei) Nedir ve Nasıl Mücadele Edilir

Tarım ürünleri arasında önemli bir yere sahip olan buğday ve arpa, birçok mantar hastalığının tehdidi altındadır. Bu hastalıklardan biri de Kapalı Rastık hastalığıdır. Bilimsel adıyla Ustilago hordei, özellikle arpa bitkilerinde görülür ve verim kaybına neden olur. Açık rastıkla benzerlik gösterse de bulaşma şekli ve hastalığın ilerleyişi farklıdır.

Bu makalede Kapalı Rastık hastalığının nedir, nasıl bulaşır, belirtileri nelerdir ve nasıl önlenir gibi sorularına yanıt bulacaksınız. Ayrıca Açık Rastık hastalığı ile arasındaki farkları da öğrenebilirsiniz.

Kapalı Rastık Hastalığı Nedir

Kapalı Rastık, Ustilago hordei adlı mantar tarafından oluşturulan bir arpa hastalığıdır. Hastalığın adı, başaklardaki sporların kapalı kalmasından gelir. Bu sporlar, dış etkenlerle kolayca dağılmadığı için açık rastıktan farklı bir yapıya sahiptir.

Mantar tohumun yüzeyinde bulunur ve tohumla birlikte ekildiğinde yeni bitkiye bulaşır. Bu nedenle Kapalı Rastık, tohumla taşınan sistemik bir mantar hastalığı olarak bilinir. Bitki filizlenmeye başladığında mantar da onunla birlikte büyür ve bitkinin gelişim noktalarına kadar ilerler.

Kapalı Rastığın Bulaşma Şekli

Kapalı Rastık hastalığı genellikle tohumla bulaşır. Sporlar, hastalıklı başaklardan elde edilen tohumların yüzeyine yerleşir. Ekim yapıldığında bu sporlar toprakta canlı kalır ve çimlenme sırasında bitkinin içine girer.

Açık rastıktan en büyük farkı, bulaşmanın çiçek yoluyla değil, doğrudan tohum yüzeyiyle gerçekleşmesidir. Bu nedenle Kapalı Rastık tarlada çok hızlı yayılmaz ancak fark edilmeden yıllarca sürebilir. Hastalığın kontrol altına alınmaması durumunda, her ekim döneminde enfekte tohumlar yeniden hastalık oluşturur.

Kapalı Rastığın Belirtileri

Kapalı Rastık belirtileri genellikle başaklanma döneminde fark edilir.

• Başaklar normalden daha kısa olur
• Taneler oluşmaz
• Çiçek organları siyahımsı kahverengi bir tabaka ile kaplanır
• Başak içi sert ve toz halinde spor kütleleriyle doludur
• Sağlıklı başaklara göre olgunlaşma süresi daha uzundur

Hastalıklı başaklar olgunlaştığında iç kısımlarında yoğun bir spor kitlesi bulunur. Ancak bu sporlar rüzgarla dağılmadığı için hastalık sessizce sürer. Bu durum, üreticinin enfeksiyonu fark etmesini zorlaştırır.

Kapalı Rastığın Zararları

Kapalı Rastık, tahıl üretiminde verim düşüklüğüne neden olur. Enfekte başaklarda tane oluşumu gerçekleşmediği için ürün miktarı azalır. Ayrıca hastalıklı taneler, tohum olarak kullanıldığında yeni sezonda hastalığı yeniden taşır.

Zamanında önlem alınmadığında, bir tarlada hastalık oranı yüzde 10’un üzerine çıkabilir. Bu da toplam verimde ciddi düşüş anlamına gelir. Hastalık aynı zamanda tohum kalitesini de düşürür ve pazarlanabilir ürün oranını azaltır.

Kapalı Rastık ve Açık Rastık Arasındaki Farklar

Kapalı ve açık rastık hastalıkları birbirine benzese de bulaşma şekli ve yayılma özellikleri açısından farklıdır.

Bu farklar göz önüne alındığında, Kapalı Rastık’ta en etkili çözümün tohum temizliği olduğu görülür.

Kapalı Rastık Nasıl Önlenir

Tohum İlaçlaması

Kapalı Rastık’la mücadelede ilk adım ekim öncesi tohum ilaçlaması yapmaktır. Sistemik etkili fungisitler, tohum yüzeyindeki sporları yok eder ve hastalığın yayılmasını engeller.

Temiz Tohum Kullanımı

Hastalıklı başaklardan alınan tohumlar bulaşmanın en önemli kaynağıdır. Bu nedenle sertifikalı ve analiz edilmiş tohumlar kullanılmalıdır.

Ekim Nöbeti

Aynı tarlaya arpa ya da buğdayın art arda ekilmesi, hastalığın toprakta kalmasına yol açar. Farklı bitkilerin ekimiyle mantarın yaşam döngüsü kırılır.

Uygun Tarla Temizliği

Hasat sonrası tarlada kalan bitki artıkları toplanmalı ve yok edilmelidir. Bu artıklarda bulunan sporlar bir sonraki sezona taşınabilir.

Dayanıklı Çeşit Seçimi

Kapalı Rastık’a karşı kısmen dayanıklı arpa çeşitleri tercih edilmelidir. Böylece hem verim kaybı azalır hem de kimyasal kullanımı en aza indirilir.

Kapalı Rastık İçin Doğal Mücadele Yöntemleri

Doğal yöntemler tek başına yeterli olmasa da destekleyici olarak kullanılabilir.

• Ekim öncesi tohumlar 50°C sıcak suda birkaç dakika bekletilerek yüzeydeki sporlar azaltılabilir
• Toprakta organik madde oranı artırılarak bitkinin doğal direnci güçlendirilebilir
• Sarımsak, kekik ve nane gibi antifungal özellik gösteren bitkiler çevre tarlalarda yetiştirildiğinde mantar oluşumunu sınırlayabilir

Bu yöntemler, çevreye zarar vermeden hastalıkla mücadeleye katkı sağlar.

Kapalı Rastık Hakkında Sık Sorulan Sorular

Kapalı Rastık sadece arpayı mı etkiler

Genellikle arpa bitkisini etkiler ancak nadiren buğdayda da benzer belirtiler görülebilir.

Kapalı Rastık tarladan tamamen temizlenebilir mi

Doğru tohum ilaçlaması ve ekim nöbetiyle birkaç sezon içinde tamamen ortadan kaldırılabilir.

Hastalık insan veya hayvan sağlığı için risk oluşturur mu

Kapalı Rastık insan sağlığını etkilemez ancak enfekte tahıllar hayvan yemi olarak kullanıldığında sindirim sorunlarına yol açabilir.

Kapalı Rastık doğal yöntemlerle kontrol altına alınabilir mi

Kimyasal ilaçlar kadar etkili olmasa da doğal yöntemler destekleyici bir rol oynar. En iyi sonuç kimyasal ilaçlama ile elde edilir.

Sonuç

Kapalı Rastık hastalığı, tohumla taşınan ve verimi ciddi şekilde düşürebilen bir mantar hastalığıdır. Tohum ilaçlaması, ekim nöbeti, tarla temizliği ve dayanıklı çeşit seçimiyle hastalığın önüne geçmek mümkündür. Arpa ve buğday üreticilerinin bilinçli davranması, hem verim kaybını azaltır hem de gelecekte oluşabilecek yeni enfeksiyonların önüne geçer.

Kapalı Rastıkla mücadelede temel prensip, temiz tohum kullanımı ve düzenli gözlem yapmaktır. Bu önlemlerle tarlalar uzun yıllar sağlıklı ve verimli kalabilir.